Gevaarlijke stoffen meten of aanpakken

Veiligheid is in de meeste bedrijven een belangrijk onderwerp. Dit heeft een zichtbaar effect op het aantal bedrijfsongevallen met dodelijke afloop. Dat daalt gestaag. Momenteel zijn dat er zo’n 80 per jaar. De impact van een ongeval is groot en direct. Veelal haalt het de pers.

Heel anders is dat met beroepsziekten, die bijvoorbeeld door de blootstelling aan gevaarlijke stoffen kunnen ontstaan. De gevolgen van deze sluipende ziekten zijn voor de buitenwereld meestal onzichtbaar. De tijd tussen blootstelling en openbaring van de ziekte kan oplopen tot vele jaren.

Ondertussen vallen er hierdoor wel steeds meer slachtoffers. Waar arbeidsongevallen door het CBS als aparte doodsoorzaak worden geregistreerd, is dit voor sterfte ten gevolge van ongezonde arbeidsomstandigheden niet het geval. Er zijn enkele studies verricht om een schatting van het aantal doden ten gevolge van beroepsziekten te maken. Hieruit blijkt dat dat er zo’n 3000 per jaar zijn!

Tijd voor een effectieve aanpak lijkt me.

Schatting van de arbeidsgebonden sterfte met enkele oorzaken
Bron: Sterfte door werk in Nederland, G. van der Laan cs, NCvB, 2010

Stappenplan

De Inspectie SZW de vroegere Arbeidsinspectie heeft een goed gestructureerd en logisch vier stappenplan opgezet. Hiermee kunnen bedrijven zelf beoordelen of er gezond en veilig wordt gewerkt. En wat er nog moet worden gedaan om dat te verbeteren.

In stap 1 Inventariseren dient u alle gevaarlijke stoffen die in uw bedrijf worden gebruikt, te inventariseren en de eigenschappen daarvan vast te leggen. Een belangrijke eigenschap is de grenswaarde, de maximale concentratie van de stof die geen gezondheidsschade oplevert. Vroeger bestond hiervoor de Nationale MAC-lijst. Sinds de stelselherziening in 2006 is het bepalen van de grenswaarde primair een verantwoordelijkheid van de werkgever geworden. Voor een relatief klein aantal stoffen bestaat nog steeds een wettelijke, tegenwoordig publieke grenswaarde genoemd. Voor alle overige stoffen dient een zogenaamde private grenswaarde te worden bepaald op basis van gegevens in de SER-databank. Als u geluk heeft, staat er één waarde bij een stof. Maar vaker staan er diverse, waarvan er één moet worden gekozen. En u dient te onderbouwen waarom juist deze grenswaarde gekozen is. De verschillende waarden zijn afkomstig uit regelgeving van andere landen en wetenschappelijke onderzoeken. Dit geeft dus al aan dat een grenswaarde geen objectief getal is waaronder er gegarandeerd geen gezondheidsrisico’s zijn. In die zin zouden grenswaarden ook juist voor schijnveiligheid kunnen zorgen.

Samenvattend kunnen we stellen dat stap 1 allesbehalve een formaliteit is. Maar dan komt stap 2: dat is een nog veel grotere uitdaging.

Meten conform NEN 689

In stap 2 Beoordelen dient de blootstelling aan de gevaarlijke stoffen te worden bepaald. Dat kan door middel van schattingen of metingen. Schatten gebeurt op basis van blootstellingsmodellen, waarvan er verschillende in omloop zijn. De modellen hebben vaak een beperkt toepassingsgebied. Dat wil zeggen dat de een bijvoorbeeld niet geschikt is voor gassen, terwijl een ander weer niet geschikt voor fijnstof. De uitkomst van de modellen is conservatief. Dat wil zeggen dat de geschatte blootstelling waarschijnlijk hoger is dan de werkelijk optredende.

U kunt ook kiezen voor het aloude adagium ‘Meten is weten’. Dan komt NEN 689 Norm NEN-EN 689:1995 nl - Werkplekatmosfeer - Leidraad voor de beoordeling van de blootstelling bij inademing van chemische stoffen voor de vergelijking met de grenswaarden en de meetstrategie) om de hoek kijken. Met mijn tientallen jaren aan meetervaring weet ik dat het uitvoeren van een betrouwbare meting geen sinecure is. Dat blijkt ook uit deze norm. Alleen als de eerste meting een blootstelling van minder dan 10% of meer dan 100% van de grenswaarde oplevert, weet u direct waar u aan toe bent. In de tussenliggende gevallen (dus een blootstelling tussen 10% en 100% van de grenswaarde) is niet met voldoende zekerheid te zeggen dat er in alle gevallen aan de grenswaarde wordt voldaan. U kunt dan zomaar maandenlang aan het meten zijn om voldoende statistische zekerheid te verkrijgen..

Maatregelen

In stap 3 Maatregelen komen de maatregelen aan bod. In de Basis Inspectiemodule Gevaarlijke Stoffen De Basis Inspectiemodule Gevaarlijke Stoffen is de interne handleiding waarmee SZW-inspecteurs in bedrijven situaties met gevaarlijke stoffen beoordelen. staat een in dit verband intrigerende zin:

Vrij vertaald: inventariseren en beoordelen zijn belangrijk, maar het realiseren van een veilige en gezonde werkplek is belangrijker.

Het vier stappenplan van SZW lijkt hier niet veel rekening mee te houden, gezien de aandacht die uitgaat naar het bepalen van de blootstelling via de stappen 1 en 2. Het is echter wel verklaarbaar waarom het stappenplan juist zo is opgebouwd. Het heeft alles te maken met de manier waarop ventilatiesystemen Ik bespreek hier alleen het ontwerp van ventilatiesystemen als beheersmaatregel. Natuurlijk zijn er meer typen maatregelen mogelijk. Zie hiervoor de checklist: Maatregelen met gezond verstand. normaliter worden ontworpen. Laten we daar eens naar kijken.

De traditionele aanpak

Een serieuze installatie-ontwerper gaat als volgt te werk:

1. inventarisatie van de huidige situatie (waaronder ook de blootstelling volgend uit de stappen 1 en 2 hoort)
2. onderzoek naar mogelijkheden om de bron in te perken
3. aanbrengen c.q. verbeteren van de lokale afzuiging
4. bepalen van de ventilatiebehoefte van de ruimte.

Van de deeloplossingen b) en c) zal de ontwerper een inschatting maken van de mate waarin de emissie in de richting van de hal wordt gereduceerd. Op basis hiervan en de gemeten of geschatte blootstelling kan de algemene ventilatie van de ruimte dan berekend worden.

De blootstelling is dus een onmisbare factor in het ontwerp proces. Althans in de traditionele benadering daarvan. Want levert dit nu de meest effectieve oplossing op?

Het ontwerpproces volgens Induventus

Induventus hanteert een fundamenteel andere ontwerpfilosofie. De activiteiten die achtereenvolgens worden verricht:

1. inventarisatie en analyse van de verspreidingsmechanismen in de huidige situatie
2. identificeren van mogelijkheden om de verspreiding van gevaarlijke stoffen te onderbreken
3. meten en berekenen van de luchthoeveelheden die nodig zijn om b) te realiseren

In bovenstaande werkwijze is de huidige blootstelling geen factor. Input voor het ontwerp zijn uitsluitend eigenschappen van het productieproces en daaruit volgende fysische parameters.

Hieruit volgen twee belangrijke conclusies:

• er kan een ventilatie-oplossing worden ontworpen voordat de huidige blootstelling bekend is.
• de ontworpen oplossing onderbreekt (zo goed mogelijk) de verspreiding van de gevaarlijke stof in de hal. Je zou dit dus een optimale oplossing kunnen noemen. Optimaal omdat niet, zoals in de conventionele benadering de verontreiniging wordt verdund, maar de verspreiding in de hal wordt tegengegaan.

De benadering van Induventus past in de trend die er is om te kiezen voor bewezen veilige(r) gereedschappen of werkmethoden.

Optimaal ≡ duur?

De eerste gedachte die bij u opkomt is wellicht: zo’n optimale oplossing klinkt goed, maar zal wel een flinke investering vragen.

Dat blijkt in de praktijk vaak mee te vallen. Hoewel iedere situatie anders is, is in de praktijk al meerdere malen gebleken dat de capaciteit van de aanwezige luchttechnische voorzieningen Dit geldt zowel voor afzuigsytemen (ventilator+filterinstallatie) als voor toevoersystemen (luchtbehandelingskasten) voldoende is om de optimale oplossing te kunnen realiseren. Wat er dan aan de bestaande installatie moet worden aangepast zijn de luchttoevoer- en/of de afzuigcomponenten. Want daarin onderscheidt de Induventus oplossing zich van de conventionele: de juiste luchthoeveelheden, op de juiste positie, en op de juiste wijze toe- of afvoeren. Dit leidt tot een veel hogere effectiviteit dan met een conventionele oplossing mogelijk is. En daardoor kan met veel minder lucht worden volstaan.

Omdat het energiegebruik het grootste aandeel in de levensduurkosten van een installatie vormt, zal de investering in het luchtverdeelsysteem c.q afzuigsysteem snel zijn terugverdiend. En dat met een luchtkwaliteit waar menig conventioneel systeem niet aan kan tippen.

Conclusie

Als u een probleem met gevaarlijke stoffen heeft, overweegt u dan, voordat u een veiligheidskundige of arbeidshygiënist aan het werk zet om de blootstelling te bepalen, Induventus te benaderen. Met een Ventilatie Efficiëntie-scan is in korte tijd een beeld te vormen van de effectiviteit van uw huidige systeem. Desgewenst kunt u ook direct opdracht geven voor het uitvoeren van een ventilatieaudit. Het resultaat van zo’n audit is een conceptueel ontwerp van uw optimale ventilatie oplossing voor uw gevaarlijke stoffen probleem.